महाराष्ट्रात सुर्यपक्ष्यांचे सामान्यपणे चार ते पाच प्रकार दिसतात.
(1) purple sunbird
(2) purple-rumped sunbird (with its different eclipsed plumage stages)
(3) Crimson-backed Sunbird
(4) Loten’s Sunbird.
जवळपास सर्वच सुर्यपक्ष्यांची हालचालीमध्यें आणि राहण्याच्या, अन्नाच्या सवयींमध्ये फारसा फरक नसतो. कायमस्वरुपी निवासी असलेले किंवा बदलत्या ऋतुप्रमाणे देशांतर्गत स्थलांतर करणारे हे चिमणीपेक्षा लहान आकाराचे पक्षी आहेत. माळरानांच्या जोडीलाच अगदी आपल्या बागांमध्ये, उद्यानांमध्येही हे पक्षी सहज दिसुन येतात. आकाराने लहान असल्याने शिकारी पक्ष्यांकडुन, मांजरींकडुन शिकार होण्याचे भय अधिक आणि म्हणुनच सतत इकडेतिकडे वेगाने उडत राहणे हा या पक्ष्यांचा स्थायीभाव. शहरांमध्ये लोकप्रिय होत असलेल्या गच्ची बागेमध्ये पाण्याची उथळ, पसरट परातीच्या आकाराची भांडी ठेवली तर मात्र ठराविक वेळेस हे सुर्यपक्षी तिथे येऊन पाण्यात डुंबण्याचा आनंद अनुभवताना हमखास दिसतात. पण आपल्या बिल्डिंगच्या आसपास काटेसावर, गुलमोहर,फणस, पळसासारखी झाडे असली आणि वर्दळ कमी असली तर हे पक्षी अगदी जवळुन पाहायला मिळायची शक्यता अधिक असते. लांब आणि टोकेरी चोचीच्या सहाय्याने पळस, जास्वंद, चाफा, रुईची फुले, सोनटक्का यासारख्या फुलांमधले रस पिणं, आसपासचे किटक, बारीक अळ्या हे यांचं आवडतं खाणं. इतर निवासी पक्ष्यांप्रमाणेच मार्च ते जुन हा याही पक्ष्यांचा विणीचा हंगाम. इतर वेळेस काहीसे फिकट दिसणारे ह्यांच्या पिसांचे रंग अधिक आकर्षक होतात आणि लाल रंगांच्या पळस-पांगार्‍याच्या पार्श्वभुमीवर हे लाल-पिवळे-काळे तजेलदार रंगांचे देखणे पक्षी प्रकर्षाने लक्षात येतात. आपल्या सामान्य लोकांच्या लक्षात येणारा फरक म्हणजे या सर्व पक्ष्यांचे बदलते आणि आकर्षक होणारे रंग.
त्यातले चटकन ओळखता येणारे आणि आपल्या शहरी भागात दिसणारे दोन सुर्यपक्षी आहेत. जांभळा सुर्यपक्षी (Purple Sunbird) आणि शिंजीर किंवा जांभळ्या पाठीचा सुर्यपक्षी (Purple-rumped sunbird).
जवळपास सर्वच सुर्यपक्ष्यांची हालचालीमध्यें आणि राहण्याच्या, अन्नाच्या सवयींमध्ये फारसा फरक नसतो. कायमस्वरुपी निवासी असलेले किंवा बदलत्या ऋतुप्रमाणे देशांतर्गत स्थलांतर करणारे हे चिमणीपेक्षा लहान आकाराचे पक्षी आहेत. माळरानांच्या जोडीलाच अगदी आपल्या बागांमध्ये, उद्यानांमध्येही हे पक्षी सहज दिसुन येतात. आकाराने लहान असल्याने शिकारी पक्ष्यांकडुन, मांजरींकडुन शिकार होण्याचे भय अधिक आणि म्हणुनच सतत इकडेतिकडे वेगाने उडत राहणे हा या पक्ष्यांचा स्थायीभाव. शहरांमध्ये लोकप्रिय होत असलेल्या गच्ची बागेमध्ये पाण्याची उथळ, पसरट परातीच्या आकाराची भांडी ठेवली तर मात्र ठराविक वेळेस हे सुर्यपक्षी तिथे येऊन पाण्यात डुंबण्याचा आनंद अनुभवताना हमखास दिसतात. पण आपल्या बिल्डिंगच्या आसपास काटेसावर, गुलमोहर,फणस, पळसासारखी झाडे असली आणि वर्दळ कमी असली तर हे पक्षी अगदी जवळुन पाहायला मिळायची शक्यता अधिक असते. लांब आणि टोकेरी चोचीच्या सहाय्याने पळस, जास्वंद, चाफा, रुईची फुले, सोनटक्का यासारख्या फुलांमधले रस पिणं, आसपासचे किटक, बारीक अळ्या हे यांचं आवडतं खाणं. इतर निवासी पक्ष्यांप्रमाणेच मार्च ते जुन हा याही पक्ष्यांचा विणीचा हंगाम. इतर वेळेस काहीसे फिकट दिसणारे ह्यांच्या पिसांचे रंग अधिक आकर्षक होतात आणि लाल रंगांच्या पळस-पांगार्‍याच्या पार्श्वभुमीवर हे लाल-पिवळे-काळे तजेलदार रंगांचे देखणे पक्षी प्रकर्षाने लक्षात येतात. आपल्या सामान्य लोकांच्या लक्षात येणारा फरक म्हणजे या सर्व पक्ष्यांचे बदलते आणि आकर्षक होणारे रंग.
त्यातले चटकन ओळखता येणारे आणि आपल्या शहरी भागात दिसणारे दोन सुर्यपक्षी आहेत. जांभळा सुर्यपक्षी (Purple Sunbird) आणि शिंजीर किंवा जांभळ्या पाठीचा सुर्यपक्षी (Purple-rumped sunbird).
जांभळा सुर्यपक्षी (Purple Sunbird):
जांभळ्या पाठीचा सुर्यपक्षी (purple rumped snbird) आणि गेल्यावेळेस सांगितलेला शिंपी पक्षी ह्यांच्या आकारात आणि आवाजात कमालीचे साम्य असले तरी सुर्यपक्ष्याच्या टोकेरी आणि टोकाशी किंचित वाकड्या असलेल्या चोचीमुळे हा शिंजीर लक्षात राहतो. या सुर्यपक्ष्याच्या नराचे डोके चकाकदार हिरवे, पाठीच्या वरच्या बाजुला लाल-चॉकलेटी रंग, खालच्या बाजुची पाठ आणि मान चमकदार जांभळ्या रंगाची अशा अफलातुन रंगांमुळे हे सुर्यपक्षी उन्हात आले की कमालीचे लोभसवाणे दिसतात. मादी मात्र तुलनेने अनार्षक दिसते...वरच्या बाजुस राखाडी-तपकिरी आणि खालची बाजु पिवळी....बस्स! तिच्या बाबतीत रंगांचा खेळ संपला.
पनवेलमध्ये शहरात अजुनतरी मला हा पक्षी कमीवेळा दिसलाय. नाही म्हणायला एक-दोनदा जुन्या भाजीबाजारात पंचमुखी मारुतीच्या देवळाजवळ आणि रोटरी गार्डनच्या आसपास हा दिसला.